Haluk ARI *
Kartellere karsı etkili caydırıcı
yaptırımlara sahip olmayan hiçbir ekonomi
serbest oldugunu iddia edemez.
Prof. Lipsky
Genel olarak kabul edildiği üzere karteller, hiçbir olumlu etki ortaya çıkarmaksızın iktisadi etkinliği olumsuz etkileyen ve tüketicilere zarar veren en tehlikeli rekabet ihlalleridir ve bu nedenle kartellere ve kartellere karsı mücadele rekabet otoritelerinin birinci önceliği olması gerekmektedir. Bu kabulün bir yansıması olarak son yıllarda kartellere karsı mücadelenin nasıl yapılması gerektiğine yönelik tartışmaların öne çıktığı görülmektedir. Bu tartışmalarda yer bulan başlıca konular kartelleri ortaya çıkarma yöntemleri ve uygulanacak yaptırımlardır. Özellikle ekonomistlerin, yaptıkları çalışmalarla kartellerden elde edilen gelirin büyüklüğünü göstermek yanında, kartellere karsı mücadelenin nasıl yapılması gerektiği sorununa da hukukçularla birlikte çözüm aramaya başladıkları görülmektedir. Böylece rekabet hukukunun biraz ihmal edilmis bir alanı olan yaptırımlar konusu ön plana çıkmıstır.
Rekabet otoritesinin sopalı eli, kartellerin varlıgını tehdit eden en önemli unsurlardan biri ve bu nedenle de kartellere karsı mücadelenin olmazsa olmaz unsurudur. Ancak kartellere karsı hangi yaptırımların etkili oldugu konusunda bir fikir birligi oldugunu söylemek mümkün degildir. Süphesiz Block ve Sidak’ın ironik bir sekilde önerdigi gibi, “arada sırada bir kartel üyesini asmak” cezanın siddeti nedeniyle muhtemelen hem son derece caydırıcı hem de katlanılması gereken tek
maliyet darağacı kurmak olacağı için topluma da fazla yük getirmeyecek bir yaptırım olacaktır. Ancak sorunun bu kadar basit olmadığı hatta aşağıda çalışma boyunca görüleceği gibi oldukça karmaşık olduğu malumdur.
Kartellere karsı yaptırımlar denilince ilk akla gelenler para cezaları, hapis cezaları gibi kamusal yaptırımlar ile tazminat davaları yoluyla özel hukuk yaptırımlarıdır. Genel olarak söylemek gerekirse iktisatçılar ağırlıklı olarak para cezalarının kartelleri önlemek için yeterli olacağını savunurken, hukukçular para cezalarının yanında başka yaptırımlara da yer verilmesi gerektiğini ileri sürmektedir.
Cezaların caydırıcı etkisi ekseninde kartellere karsı kamusal yaptırımların inceleneceği bu çalışma, birinci bölümde rekabet hukukunda cezanın amacı ve cezalandırmada dikkate alınması gereken bazı hususlara değinilerek başlamaktadır. İkinci bölümde uygulanacak cezanın türünü ve şiddetini belirlemede temel etken olan Kartellerin ekonomiye verdikleri zarara ilişkin çeşitli çalışmalara yer verilmektedir. Üçüncü bölümde kartellere karsı uygulanan en yaygın yaptırım olan para cezaları, teori ve uygulama boyutuyla incelenmektedir. Dördüncü bölümde rekabet hukuku yaptırımlarının en tartışmalısı olan ve son zamanlarda gündemden düşmeyen hapis cezalarına değinilecektir. Takip eden bölümde tartışmalarda yeni yeni yer edinmeye başlayan kartele giren teşebbüslerdeki yöneticilerin yöneticilik yapmalarının yasaklanması ele alınacak ve son olarak ulaşılan sonuçlar aktarılacaktır.